Nazmi Ziya Güran’ın “Taksim Meydanı” adlı 1935 tarihli tablosu, sanatçının modernleşen Türkiye’nin kent yaşamına ve simgesel mekânlarına duyduğu ilgiyi yansıtan önemli yapıtları arasında yer alır. Aslen bir triptik olarak tasarlanan bu eser, 1936’da Ankara Halkevi Salonu’nda düzenlenen İnkılâp Sergisi’nde “Eski ve Yeni İstanbul” başlığı altında, “Eski Bir Sokak” ve günümüzde yeri bilinmeyen bir diğer tabloyla birlikte tek çerçeve içinde sergilenir. Bu bağlamda “Taksim Meydanı”, üçlemenin merkezinde yer alarak modernleşmeyle gelen dönüşümü, “eski” İstanbul’u temsil eden sokak görünümleriyle görsel bir karşıtlık içinde ortaya koyar.
Nazmi Ziya’nın bu tablosu, yalnızca meydanın 1930’lu yıllardaki görünümünü değil, aynı zamanda bu mekâna atfedilen sembolik anlamı da yansıtır. Taksim, yüzyıllar boyunca İstanbul’un farklı toplumsal kesimlerine hitap eden, merkezi bir kamusal alan olarak işlev görür; özellikle 19. yüzyıldan itibaren Levanten, gayrimüslim ve azınlık topluluklarının yoğun olarak yaşadığı Pera bölgesiyle birlikte, seküler yaşamın ve kültürel çeşitliliğin merkezi hâline gelir. Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte ise, bu çok katmanlı geçmişin üzerine yeni bir simgesellik inşa edilir; Taksim, devlet ideolojisinin vitrinlerinden biri, modern bireyin toplumsal görünürlüğünün sahnesi olur.
Tablonun merkezinde yer alan Cumhuriyet Anıtı, yeni rejimin ideallerinin mermerden ve bronzdan ifadesi olarak resmedilir. Anıtla birlikte meydana kazandırılan “şehir meydanı” niteliği, kamusal törenlerin, kutlamaların ve kolektif hafızanın merkezini oluşturur. Arka planda yükselen apartmanlar, dönemin şehircilik anlayışına uygun olarak İstanbul siluetine yeni bir çehre kazandırır. Apartman yaşamı, bu dönemde bazı kesimler için orta sınıflaşmayı, kimileri içinse modernleşmeci bir yaşam tarzına yükselmeyi simgeler. Bu nedenle tablonun arka planındaki apartmanlar, yalnızca mimari bir unsur değil, aynı zamanda sınıfsal ve ideolojik bir dönüşümün göstergesidir.
Ön planda görülen figürler ise Cumhuriyet’in modern kent yaşamı tahayyülünü görünür kılar. Dönemin modasına uygun şekilde döpiyes giymiş, şapkalı, eldivenli ve topuklu ayakkabılı kadınlar; takım elbiseli ve şapkalı erkekler, yanında çocuklarla birlikte yürüyen aileler, Cumhuriyet’in kamusal hayata dair kurmak istediği yeni normları yansıtır. Bu sahne, Erken Cumhuriyet’in kültürel modernleşme ideallerini ve kadınların kamusal hayattaki artan varlığını yansıtır.
Nazmi Ziya, 1908’de Sanâyi-i Nefîse Mektebi’nden mezun olduktan sonra eğitimine Paris’te devam eder. Fransa’da bulunduğu dönemde, Paris salonlarında sergilenen ve açık hava resimlerinde doğrudan gözleme dayalı bir yaklaşımı benimseyen İzlenimci (Empresyonist) ressamların etkisi altında kalır. Bu eğilim, 1914 Kuşağı olarak bilinen dönemin sanatçıları arasında yaygınlaşır; doğal ışığın değişen etkilerini yansıtan, gündelik hayatı konu alan eserler ön plana çıkar.
Fransız İzlenimcileri için modernizmin başlıca sahnesi, Baron Haussmann tarafından dönüştürülen Paris’tir. Geniş bulvarlar, simgesel anıtlar, düzenli parklar ve kalabalık şehir yaşantısı, bu dönemde modern kent yaşamının hem eleştirel hem de estetik bir nesnesi hâline gelir. Nazmi Ziya da benzer bir duyarlılıkla, İstanbul’un geçirdiği mekânsal dönüşümleri resimlerinde belgeleme ve yorumlama arayışına girer; “Taksim Meydanı” gibi eserlerinde Cumhuriyet’in görsel kodlarını çözümlemeye çalışır.
Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte mimarlık ve şehir planlaması, modern ulus kimliğinin en görünür araçları hâline gelir. Taksim Meydanı, 1928’de İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica tarafından yapılan Cumhuriyet Anıtı’nın yerleştirilmesiyle birlikte İstanbul’un yeni merkezlerinden biri olur; resmî törenlerin, kutlamaların ve kamusal hayatın sahnesine dönüşür. Nazmi Ziya’nın bu tablosu, söz konusu dönüşümü yalnızca belgelemekle kalmaz; aynı zamanda onu toplumsal hafızaya estetik bir yorum olarak sunar.
