Osman Hamdi Bey (1842-1910)

Kokona Despina

1906

Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi (Emirgan, İstanbul, Türkiye)

Osman Hamdi Bey, kendine has oryantalist resimlerin yanı sıra portreler de yapmıştır. Bu portreler çoğunlukla aile fertlerine ve yakın çevresindeki kişilere aittir. 1906 tarihli ve imzalı bu portrede sanatçı, resmini yaptığı kişinin ismiyle resmin yapıldığı yeri (Eskihisar) tuvalin sol üst köşesine eklemiştir.

O dönemde Müslümanlar Hıristiyan kadınlara “kokona” derlerdi. Despina ise Osman Hamdi Bey’in evinde çalışan yardımcısıdır. Sanatçının gerek fotoğraflarından gerekse de tablolarına düştüğü yer ve tarih bilgisinden 1890’lardan itibaren Gebze’nin köyü Eskihisar’da sık sık ikamet ettiği anlaşılmaktadır. Bu ev bugün Osman Hamdi Bey Evi ve Müzesi olarak ziyarete açıktır. Güllerle çevrili evin bahçesinde, Osman Hamdi Bey’in resimlerini yaptığı atölyesi de yer alır. Sanatçı, vasiyeti gereğince Eskihisar’daki evinin hemen arkasındaki mezarlığa defnedilmiştir.

Sanatçı, yaşlı Despina’yı, gri saçlarını kısmen açıkta bırakan, başına sıkıca doladığı, yandan dantelli ucunu sarkıttığı siyah tülbendi, üç düğmesi görülen iç gömleği ve yakası kürklü ceketiyle resmetmiştir. Kadının yüz hatları, zamanın tüm izlerini gösterecek şekilde, derin bir ifadeye sahiptir.

Osman Hamdi Bey’in resimlerinde kullandığı tekniklerden biri de fotoğraftan modellemeydi. Eşi Naile Hanım’ın tablolarına model oluşturmak amacıyla çekildiği belli olan birkaç portre fotoğrafı bulunmaktadır. Sanatçı tuvallerindeki figürler için bazen kendinin, bazen de model olarak kullandığı kişinin tablodaki kıyafetler içinde çekilen fotoğraflarından da yararlanırdı. Osman Hamdi Bey’in eserlerinde sıklıkla karşımıza çıkan Osmanlı ve İslam mimari yapılarının ve bunlara ait detayların, fotoğraflardan yola çıkılarak yapıldığı da bilinmektedir. Kokona Despina’nın fotoğraftan çalışılmış eserler arasında olup olmadığı bilinmemekle birlikte, tablonun yalın yapısına rağmen çok ayrıntılı resmedilmesi bu yöntemin kullanılmış olabileceğini düşündürmektedir.