II. Osman

Üstte, “Sultan Osman Han-ı Sani-ı Osmanî 16”, kartuşun içinde ise Fransızca, “SULTAN  OTHMAN KHAN IID.” ve “SEIZIEME EMPEREUR OTHMAN” yazılıdır. Diğer portrelerinde de olduğu gibi, II. Osman genç yaşta sultan olmasından dolayı, şehzade giysisiyle, elindeki ok ve yayla gösterilmiştir. Altta, padişahın zaferle sonuçlanan Hotin seferinden bir an resmedilmiştir.
 

Konstantin Kapıdağlı’nın Padişah Portreleri Serisi 

Kapıdağ Yarımadası’nın güneyindeki Kyzikos asıllı bir Rum olan Konstantin Kapıdağlı, 19. yüzyıl başlarında yaşamış, İmparatorluk dışında, Batı anlayışında sanat eğitimi almış ve Saray için çalışmış bir Osmanlı ressamıdır. 

Osmanlı padişah portreciliğine getirdiği yenilik ile Osmanlı görsel kültür tarihinin önemli isimlerinden biridir. Portrelerinin yanı sıra ressamın yaptığı duvar resimleri ve manzara resimlerinin de olduğu bilinir. Üslup benzerliği, Topkapı Sarayı, Valide Sultan Dairesi’nin sofasındaki manzara resimlerinin Kapıdağlı’nın elinden çıkmış olabileceğini düşündürür. 

Sultan III. Selim’in (salt. 1789-1808) Kapıdağlı'ya önce kendi portrelerini, sonra kendisiyle birlikte 28 Osmanlı padişahının portresini sipariş ettiği bilinmektedir. Konstantin Kapıdağlı, kâğıt üzerine guajla yaptığı bu portrelerde padişahları geleneksel silsilename portrelerinden farklı olarak, Avrupalı hükümdar portrelerindeki gibi, yönetici ve kumandan kimlikleriyle ayakta, yarım boy, dörtte üç profilden resmetmiştir. Madalyonlar içine yerleştirilen portrelerin altındaki dikdörtgen kartuşlar içine ise, Osmanlının görkemli geçmişinin anımsatılması arzusuyla, padişahların kazandığı zaferler, fethettikleri yerler veya banisi oldukları mimari yapılar resmedilmiştir. 

Portreler basılmak üzere Londra'ya gönderilmiş, oymabaskı işi Galler Prensi’nin de resmi mezzotint gravürcüsü olan John Young’a verilmiştir. İlk denemelerden sonra baskısı tamamlanan Sultan I. Osman'ın portresi, İstanbul'da Sultan III. Selim’in onayına sunulmuştur. Padişah baskıyı beğenmişse de, tahttan indirilmesi üzerine baskı çalışması durmuştur. 

Sultan II. Mahmud'un saltanatı sırasında bu baskılar tekrar gündeme gelmiş, Sultan IV. Mustafa (salt. 1807-1808) ve II. Mahmud'un (salt. 1808-1839) portrelerinin de eklendiği albüm, 1815'te gene John Young tarafından Londra'da basılmıştır. III. Selim'den sonra tahta çıkmış olan Sultan IV. Mustafa ve II. Mahmud'un bu albümde yer alan portrelerinin ressamı ise bilinmemektedir.

III. Selim, Young Albümü’nü yabancı hükümdarlara armağan olarak gönderilmek niyetiyle ısmarlamış ancak bunu gerçekleştirememiştir. 1815’teki baskı sırasında John Young, İstanbul’a gönderilmek üzere üretilen kopyaların yanı sıra, Londra’da satışa sunacağı nüshalar da hazırlamıştır. Bu nüshalara kendi önsözünü eklemiş, sipariş sürecine dair bilgiler vermiş, sultanların portrelerine eşlik eden tarihi metinler eklemiştir. Young Albümü’nün portreleri, 1860’da Osmanlı sarayının resmi fotoğrafçıları da olan Abdullah Biraderler tarafından Pera’daki stüdyolarında kartvizit olarak basılmıştır. Ulaşılabilir fiyatlar ile satılan bu kartvizitler, geniş bir kitlenin erişimine sunulmuştur.

Osmanlı padişah portreciliği, yüzyıllar boyu süren hanedanlığın temsili olarak benimsenmiştir. Osmanlı İmparatorluğu’nun siyasal ve kültürel yapısındaki Doğu-Batı sentezinin de bir ürünüdür. Osmanlılar, İslam geleneği olan şecere geleneğini, Avrupa portre anlayışı ile birleştirmiş ve pek çok portre albümü ve soyağacı üretmişlerdir. Padişah portreleri, İmparatorluktaki modernleşmenin yaygınlaşması için de araç olmuştur. Taşınabilir boyutlarda üretilen bu portreler, Osmanlı Hanedanı’nı Avrupa’da tanınır hale getirmiştir. Padişahların artık Osmanlı gücünü fetihlerle değil, soyluluğunu ve Batılılaşan ideolojisini Avrupa görsel geleneğine uyan portreleriyle sergilemek ister gibidirler.

Konstantin Kapıdağlı'nın, padişah portreciliğine Avrupa üslubunu ve ikonografyasını getirdiği orijinal guaj portreler, bugün Milli Saraylar Resim Müzesi’ndedir. John Young albümünde yer alan, 28'i Konstantin Kapıdağlı tarafından resmedilmiş toplam 30 adet baskı padişah portresinin dokuzundan Sakıp Sabancı Müzesi koleksiyonunda da vardır. Portrelerin alt kısmında 1814’de Londra'da John Young tarafından basıldıkları yazılıdır. Müze’deki baskılar, muhtemelen prova baskılardır, bu nedenle tarihi bir önem de taşırlar. Kitap haline getirilmemiş bu örnekler, guaj orijinallerinin birebir aynısıdır.