Arzuhalci

“Arzuhalci”, Osman Hamdi Bey’in Osmanlı gündelik yaşamına dair sahnelerinden biridir. Kompozisyon, eski bir Osmanlı yapısının taş cephesinin önünde kurgulanmıştır. Çini alınlıklı ve geometrik bir demir şebekeli pencere ile bu pencereye ve duvara tutturulmuş gölgelik resmedilmiştir. Bu gölgeliğin altında oturan bir arzuhalci, ona mektup yazdıran iki feraceli kadın ve çevrelerinde dolaşan iki köpek yer almaktadır.

Tabloda görülen, günümüzde artık yerinde olmayan çini pano, Fransız mimar Léon Parvillée’nin 1874 tarihli “Architecture et Décoration Turques” [“Türk Mimarisi ve Süsleme Sanatı”] adlı eserinde belgelenmiştir. Pano, Bursa’daki Muradiye Külliyesi’nde Şehzade Mustafa Türbesi’nin dış pencere alınlığına aittir. Osman Hamdi Bey’in bu yapıyı yakından tanıdığı ve Parvillée’nin kitabını kütüphanesinde bulundurduğu bilinmektedir. Çini, sanatçının özellikle geç dönem resimlerinde tekrar eden bir unsurdur; kimi tablolarında İznik örnekleri, kimi zaman da çiçek bezemeli bordürler veya hatla süslenmiş panolar görülür. Sanatçının eserlerinde bu tür mimari unsurların kullanımı yalnızca dekoratif bir tercih değildir; bu ayrıntılar eserlerini gündelik yaşamın gerçekliğiyle ilişkilendirir.

Kompozisyonun merkezinde yer alan arzuhalci, ince ayaklı alçak bir kerevetin üzerine serilmiş, Osman Hamdi Bey’in diğer tablolarında da görülen bir İran halısı üzerine oturur. Önündeki yazı kutusuna eğilmiş, elindeki sayfaya bakarken tasvir edilmiştir. Sarı entarisinin üzerine aldığı uzun kollu kaftan, iri çiçek motifli madalyon desenleriyle dikkat çeker. Sanatçının “Kuran Okuyan Hoca” tablosunda olduğu gibi, figürün alt kısmı ve entarisi tamamlanmamıştır. 

Osman Hamdi Bey’in tablolarında sıkça yer alan feraceli kadın figürleri genellikle renkli, dantelli ya da fistolu kumaşlardan yapılmış, bedeni kısmen belli eden modelleriyle, yüksek gelirli sınıflara işaret eder. “Arzuhalci”deki mavi ve siyah ferace giymiş iki kadın ise daha sade görünümleriyle farklı bir toplumsal kesimi temsil eder. Kompozisyondaki iki köpek ise 19. yüzyıl Osmanlı sokaklarının gündelik manzaralarına atıfta bulunur. Osman Hamdi Bey’in resimlerinde rastlanan bu ayrıntı, sahneye hem doğallık hem de dönemin şehir yaşantısına dair güçlü bir gerçeklik duygusu kazandırır. Sanatçı kimi zaman aynı halı, figür ya da hayvanları farklı tablolarında yeniden işler; bu tekrar, sahnelerini yerleşmiş bir görsel repertuar üzerinden inşa ettiğini gösterir.

“Arzuhalci” aynı zamanda Osman Hamdi Bey’in oryantalist resim geleneğiyle kurduğu özgün ilişkiyi de yansıtır. Batılı ressamların egzotikleştirici bakışlarının aksine, Osman Hamdi sahnelerini içeriden bir gözle kurgular; fakat bu ayrıntılı tasvirler, Batılı izleyicinin “Doğu’ya dair” beklentilerini de karşılayan bir görsellik sunar. Böylece eser, hem gündelik hayatın inandırıcı ayrıntılarını aktarır hem de Batı’da sergilendiği bağlamda, izleyiciye tanıdık gelen bir Oryantalist çerçeveyle buluşur.